Jüri Özel Ödülü, Şampiyon Melekleri Yaşatma Derneği Melekler Anıtı

6 Şubat Depremi’nin yarattığı yıkımın yörüngesinde oluşan toplumsal güç ve birliktelik öncelikle ‘Şampiyon Melekleri Yaşatma Derneği’ne hayat verdi;  Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Mimarlar Odası ve Gazimağusa Belediyesi ile sürdürülen işbirliğinden ise ‘Melekler Anıtı Ulusal Mimari Peyzaj ve Plastik Sanat Eseri Yarışması’ doğdu.  Gazimağusa Türk Maarif Koleji, Yıldız Kız ve Yıldız Erkek Voleybol Takımı kafilesi olarak, 6 Şubat 2023 Depremi'nde hayatlarını kaybeden öğrenciler, öğretmenler ve velilerden oluşan topluluğu –Şampiyon Melekler’imizi kent hafızasının unutulmayacak bir parçası haline dönüştürme çabası ise bizleri bu çok özel yarışma etrafında kenetledi. Onları ve depremde hayatını kaybeden onbinlerce yaşamı düşündükçe hüzünlendik;  bu acıyı ve doğurduğu toplumsal birlikteliği ve umudu  kent belleğimize nasıl kazıyacağımızı düşünürken ürettik, ve ürettiklerimizi tartıştığımız bir akşam ’Sarmal’ doğdu.

KENTSEL TASARIM VE ULAŞIM KARARLARI

Gazimağusa kenti 1974 öncesi turizme bağlı olarak Maraş bölgesine yani güneye doğru büyürken, 1986 yılında Doğu Akdeniz Üniversitesi’nin kurulması ve öğrenci sayılarının artması  ile, kent, üniversitenin çeperine yani kuzeybatı yönüne doğru gelişmiştir.  Doğu Akdeniz Üniversitesi’nin de üzerinde konumlandığı ve Gazimağusa’yı Maraş ve İskele’ye bağlayan İsmet İnönü Caddesi, artan öğrenci nüfusunun ihtiyaçlarını karşılamak üzere ticaret ile bütünleştikçe, yoğun araç ve yaya trafiğini besleyen bir ulaşım aksına dönüşmüştür.  Proje, Melekler Anıtı’na açılan bu caddenin alternatif ulaşım seçeneklerine cevap verecek şekilde yeniden düzenlenmesini, ve İskele bölgesinden başlayan bisiklet ağının kent içine kadar sürdürülmesini önermektedir. İskele Long Beach bölgesinden başlayan bisiklet ağı, İskele-DAÜ güzergahı üzerinde bulunan yerleşim alanlarını İsmet İnönü Bulvarı aracılığı ile Gazimağusa kentine bağlayarak bisiklet ve scooter gibi ulaşım  seçeneklerinin de alternatif olarak kentte kullanılabilmesini öngörmektedir.  Bu amaçla İsmet İnönü Bulvarı’ndan başlayarak araç yolu boyunca devam edecek tek yönlü bisiklet yolunun emniyet mesafesi hariç 130 cm olarak düzenlenerek, İsmet İnönü Bulvarı’ndan Eşref Bitlis Caddesi’ne doğru yönelmesi, ve Surlariçi’ne de ulaşımı sağlayacak şekilde kent içinde bir loop oluşturması önerilmektedir.

MELEKLER ANITI’NA İLİŞKİN TASARIM KARARLARI

Melekler Anıt’ının konumlanacağı dönel kavşağın etrafında yoğun bir trafik akışı olması ve çeperdeki yapı elemanlarının bütünlüklü düşünülmemiş olması nedeniyle, merkeze önerilecek nesnenin yoğun trafik akışı içerisinde ‘dikkati dağıtmayacak, saniyeler içinde algılanabilecek, geçirgen’ bir tasarım elemanından oluşması hedeflenmiştir. ‘Sarmal’ ve onu taşıyan insan öğeleri, asgari ve geri dönüştürülebilen malzemeden üretilerek araziye hafifçe dokunacak ve zaman içinde kendini dönüştürerek yenilenecektir. ‘Sarmal’, merkeze doğru dönerek yükselirken, görünebilirliliğini ve estetik etkisini artırmak için yer ile buluştuğu düzlemde alçak duvarlar ve eğimli çim alanlar önerilmiştir.  

Yaşam döngüsü, doğum, büyüme, ölüm ve yeniden doğuşun da simgesi olan sarmal, adeta kasırga gibi gelen ve pek çok insanın yaşamını alt üst eden “deprem”de kaybedilen pek çok yaşama ama özelde Şampiyon Meleklere atıfta bulunurken, onların etrafını çevreleyen insan figürleri ise bu trajedi karşısında birleşen, ve tek ses olan Şampiyon Melekler’in ailelerini, sevenlerini ve toplumsal anlamda temsil ettikleri dayanıklılığı, gücü ve birlikteliği temsil etmektedir. Doğal taş küre melek olan voleybol takımından geriye kalan tek fiziksel öğeyi -voleybol topunu- ayni zamanda Şampiyon Melekler’in de dünyasını simgelemektedir. Sarmal, dinamik ve geçirgen yapısı ile olduğu yerde her zaman sabit duracak, figürler zaman içinde katılımcı odaklı biçimlerini ve yerlerini değiştirerek Anıt'ın da zaman içinde yenilenip dönüşmesini sağlayacaktır. Böylelikle bu trajik olay ve yarattığı etki gelecek kuşaklara aktarılarak sürdürülecektir.

HEYKELTRAŞIN NOTU ...

Anıt’ı oluşturacak sarmalın metal saç yüzey plakalardan, water jet ile kesilerek üretilmesi ve figürlerdeki detayların çok pürüzsüz endüstriyel bir yöntemle elde edilmesi hedeflenmektedir.  Üretilecek metal yüzeyler argon kaynağı ile birleştirilerek projede yer alan alanlarda kurgulanacaktır. Projede yer alacak tüm metaller doğal paslanma sürecine bırakılarak malzemenin zamana dayanıklılığı artırılacaktır.

PEYZAJ KARARLARI

Yapısal ve bitkisel peyzajın birlikte kullanıldığı projede, yalın, etkin ve sürdürülebilir tasarım ilkeleri temel alınmıştır. Bitkisel anlamda iki temel ağaç kullanılmıştır. Bunlardan biri Alev Ağacı (Poinciana regia); diğeri ise Gazimağusa Surlariçi’ne uzanan yol üzerindeki yeşil alanlarda kullanılan Hurma ağacıdır. Dayanıklı yapısı, etkileyici formu ile Mağusa’nın simgesi olan Hurma bitkisi, anıtın kuzey ve batı yönündeki yeşil alanlarda etkili olacaktır. Cami köşesinde bulunan Hurma ağacının da böylelikle korunması sağlanacaktır. Kavşak çevresindeki mevcut ağaçların, büyük çoğunluğu kauçuk cinsi olan ağaçlardır. Bu ağaçlar güçlü kök  ve gövde yapılarıyla kolay taşınabilir ağaçlar olduğundan, Gazimağusa Belediyesi’nin tespit edeceği farklı alanlara taşınabilirler. Projede çalı grupları sınır bitkisi olarak, otopark, servis yolu ve yaya yolu  sınırında; dayanıklı türler olan Şinya (Pistacia lentiscus) Madagaskar Yasemini (Carrissia grandiflora) ve Mor Dodonya (Dodonea viscosia purpurea) ve ağaç altı bitkisi olarak Yayılıcı Bodur Ardıç (Juniperus media) kullanılmıştır.   Anıt ve çevresinin, 1680 m²’lik kısmı çim alanlara, 466 m²’lik kısmı çalı grubuna, 578m²lik kısmı ise yer örtücü olarak bilinen Libya çimine (Lipia repens) ayrılmıştır.

MELEKLER ANITI’NIN YAKIN ÇEVRESİNİN PEYZAJ DÜZENLEMESİ

İsmet İnönü Bulvarı üzerinde bulunan ticaret alanlarını birbirine bağlayan ve cadde boyunca kesintisiz yaya sürekliliğini sağlayan,  alternatif ulaşım seçeneklerini de destekleyen bütüncül bir kurgu, Melekler Anıtı ve çevresi için önerilen kentsel tasarım düzenlemelerinin aktif kullanılmasını sağlayacaktır.  Amaç bulvara kent içi yol kimliği kazandırarak kesintisiz yaya dolaşımını sağlamaktır. Bu doğrultuda, İsmet İnönü Bulvarı’nin Melekler Anıtı’na bağlandığı boğazın Alev ağaçları (Poinciana reigia) ile bezenerek Melekler Anıtı’na bir promenad oluşturması önerilmektedir.  Alev ağaçlarının etkin görünümü ve geniş taç yapılarıyla gölge sağlaması ve sürücüleri kavşağa yaklaşırken yavaşlatmaları açısından süreklilikleri önemlidir. Yaz başında açan kırmızı çiçekleri ile simgesel anlamda ateşi teslim eden Alev ağacı (Poinciana regia), hem yaşanan trajediye referans vermesi hem de bu trajik olayın toplumda yarattığı dönüşümü, dirilişi ve uyanışı simgelemesi açısından önerilmektedir.

Anıt’ı çevreleyen açık alanlarda hem fiziki hem de manevi anlamda Melekler Anıtı ile bütünlük sağlaması amacıyla metal saç levhalar kullanılmıştır.

Melekler Anıtı’nın batısında bulunan kamusal alan depremde hayatını kaybeden şampiyon meleklerin silüetlerinin konumlanacağı ‘Şampiyon Melekler Geçidi’ olarak tasarlanmıştır.  Kuzey yönünden gelen güvenli ve konforlu yaya aksı, silüetler ile birlikte önerilen oturma elemanları aracılığıyla Melekler Anıtı’nın ve figürlerin algılanmasını sağlar.  Bu alan kent içerisinde dinlenme, buluşma ve toplanma noktaları sunarak Şampiyon Melekler’in sürekli hatırlanmasını mümkün kılar.  Anıt’ın güneyinde alev ağaçları devam ederken bina sakinlerinin kullanımı için kontrollü bir cep otopark tasarlanmıştır.  Anıt’ın doğusunda ise depremde hayatını kaybeden tüm Şampiyon Melekler’in adlarının yazıldığı bir ‘İsim Levhası’ veya ‘İsim tasarlanmıştır. Bu dış bükey yayın orta üst kısmında isimleri çevreleyen çizgisel bir Gazimağusa silüeti ile çocuklarımızın ve kayıplarımızın isimleri kent ile bütünleşecektir. Arka fondaki hurma ağaçları ise hem anıt ve çevre binalar arasında görsel bir birliktelik sağlayacak hem de Gazimağusa Surlariçi’ne gönderme yapacaktır.  Anıt’ın kuzeyinde Osman Fazıl Polat Paşa Camii önünde tasarlanan deprem tarihinin yazılı olduğu duvar elemanı ve buna entegre edilen oturma alanları Melekler Anıtı’na bakışı ve soluklanmayı sağlayacaktır. Bu alanda peyzaj olarak alev ağaçları ve hurma ağaçları düşünülmüştür. Camii önündeki kamusal alan yayaları interaktif Şampiyon Melekler Açık Hava Sanat ve Heykel Parkı’na yönlendirmektedir. 

ŞAMPİYON MELEKLER AÇIK HAVA SANAT VE HEYKEL PARKI

Şampiyon Melekler Açık Hava Sanat ve Heykel Parkı’nda tasarlanan zikzak yürüyüş alanı düzenlemesi Gazimağusa kentinde, depremle yaşananan kırılmayı temsil etmekte ve deprem ile oluşan fiziksel ve manevi çatlakları halka hissettirmeyi amaçlamaktadır. Yürüyüş yolundaki kırılma hareketleri, kentin huzur ve nefes alma alanı olan Çam Koruluk’u hiçbir ağaç kesmeden korumayı sağlarken, aynı zamanda da bölge halkının koruluk içinde farklı noktalarda konumlandırılacak sanatsal ve açık hava satranç gibi diğer aktiviteler aracılığı ile zaman geçirmelerini sağlayacaktır. Var olanı korumak esası ile parkta mevcut boş alanların kullanımına özen gösterilmiş, yapısal peyzaj en aza indirgenerek yeşil korunmuş ve önerilen alanın interaktif kullanımı sağlanmıştır. Yürüme yolunun yakın çevresindeki çam ağaçlarına asılı hale görünümündeki 35 adet dairesel aydınlatma elemanı, gece ve gündüz görünümleriyle hem Şampiyon Melekleri temsil  edecek hem de bu alanı ışıklandırmış olacaktır.

Melekler Anıtı ve çevresinin bir uzantısı olan parkın girişi, cami duvarında yapılan küçük bir değişiklikle, 6 Şubat depremine ilişkin bilgilendirme panolarının olduğu bir giriş alanına dönüştürülmüştür. Bu alanda ayni zamanda Şampiyon Melekler Takımı’nın biyografilerinin olduğu bilgilendirme panoları olacaktır. Park, sanatçı, tasarımcı vb. meslek gruplarının Şampiyon Melekler Derneği tarafından organize edilen etkinliklerde ürettikleri eserleri sergileme ve yaşatma şansı sunacaktır. Yürüme yolunun belirli kırılma noktalarında ayrılan yerlerde sergilenmesi planlanan eselerler zaman içerisinde oluşacaktır. Farklı sanatsal ortamlarda üretilen eserlerin sergilenmesine olanak sağlayacak geçici sergileme alanı ile park zamanla dönüşecek, süreç içinde gelişecektir. Parkın içerisindeki mevcut boş alanın iki basamaklı küçük bir amfi olarak düzenlenmesi; müzikal/görsel interaktif sanat aktiviteleri için bir toplanma ve sergi alanı olarak kullanılması düşünülmüştür. Yapılan aktiviteler kayıt altına alınıp girişe yakın bir lokasyonda oturma alanının odak noktasında dijital olarak sürekli gösterimde olacaktır. Şampiyon Melekler böylelikle hem ilham kaynağı olacak hem de anılarak gelecek nesillere aktarılacaktır.