Rami Kütüphanesi Peyzaj Projesi

Ülkemizdeki Peyzaj Mimarlığı faaliyetlerinin tanıtılması, özendirilmesi, ödüllendirilmesi, güzel sanatların teşvik edilmesi, mesleğin gelişiminin desteklenmesi ve kamuoyunun gündeminde bulundurulması amacıyla, TMMOB Peyzaj Mimarları Odası tarafından her yıl 13 Mayıs Ulusal Peyzaj Mimarlığı Günü‘nde düzenlenen Ulusal Peyzaj Mimarlığı Ödülleri verildi. Bu kapsamda bu ödülleri almaya hak kazanan ödül sahipleri arasında Genel Kategori Proje Ödülü'ne Rami Kütüphanesi Peyzaj Projesi ile caps office değer görüldü. Kurucuları Pınar Kesim Aktaş, Mehmet Cemil Aktaş ve ekibi projeyi aktarıyor:

250 yılı aşkın bir tarihi olan Rami Kışlası; restorasyon, renovasyon ve yeniden inşa projesinin tamamlanmasıyla İstanbul kentinin en önemli kültür mekanlarından biri haline gelmiştir. Rami Kütüphanesi, modern kütüphane fonksiyonlarını barındıran, çok kültürlü ve işlevli alan kullanımıyla büyük bir mekânsal zenginlik ve kütüphane programına sahiptir. Eyüpsultan ilçesinde yer alan Rami, sadece bölge için büyük bir kamusal yeşil alan değil aynı zamanda İstanbul için önemli bir etkinlik ve sosyal yaşam alanıdır. 

Restorasyon ve rekonstrüksiyon ile ayağa kaldırılan tarihi kışla binası, fonksiyon değişikliği ile bir kütüphane, çok yönlü bir yaşam merkezi olarak kurgulanmış; kışla fonksiyonu nedeniyle tek kotta yer alan geniş ve tanımsız avlusu ise iç mekan kurgusunun dış alana yansıması olarak dinamik bir peyzaj alanı olarak tasarlanmıştır. Avlu içerisinde yaratılan kot farklılıkları ile eş zamanlı bir çok etkinliğe ve kullanıma imkan verecek şekilde alt mekanlar geliştirilmiş, böylece herkesin ihtiyaç duyduğu sakin, gürültülü, tekil veya kalabalık farklı kullanım senaryolarına cevap verecek zenginliğe ulaşmıştır.

Cumhuriyet dönemi sonrası tüm basılı yayınların birinci kopyalarının yer alacağı Ulusal Arşiv yapısı, Rami kışla binasının merkezine yerleşmesi planlanan yeni bir yapıdır. Önceki projede yer alan ve yapılması planlanmış çelik strüktür Arşiv yapısının, avlu ve kışla ile kurduğu ilişkiler problemli görülmüş; Kışla silüetini geçen, modern çelik bina yapının iptal edilmesine karar verilmiştir (Şekil 1). Bu süreçte avlu içinde kazılmış yaklaşık 7 metre yüksekliğinde bir kazı alanı yer almaktadır (Şekil 2). Kazılan alana yerleşen yeni öneri Ulusal Arşiv yapısı mevcut kazı sınırlarında kalmış, bu sınırları peyzajın altında gizlenen bir yapı olarak çözmeyi önermiştir. Özel sistemler ile korunacak olan bu Arşiv’in gerek duyduğu özel ihtiyaç programı nedeniyle yeni bir yapı içerisinde çözülmesi gerekliliği, alanın en zor problemlerinden biri olarak tasarımın temel çıkış noktasını oluşturmuştur, böylece yeni dönem eki olarak avluya yerleşecek bu yapının peyzaj odaklı bir yaklaşım ile her şeyin gerisinde kalacak mütevazi ama yeni odaklı bir ek yapı olması önerilmiştir. 

Şekil 1. Onaylı ilk proje (Ek Yapı).

Şekil 2. Alanda yer alacak yeni yapı için yapılmış kazı.

Rami Kütüphanesinin yaklaşık 51.000 metrekare olan avlusu, 7/24 açık bir kent parkı gibi kütüphane yapısının çeşitli kültürel ve sosyal alt birimleriyle doğrudan bağlantılı ve ilişkili alt kullanım alanlarıyla örülü şekilde tasarlanmıştır. Tarihi Kışla’nın gölgesinde kalacak şekilde kurgulanan yeni yapı, bu günün modern teknoloji ve malzemeleri ile ele alınan yeni bir dönem eki olarak avlunun merkezine yerleşir. Peyzajın bir parçası olarak çalışan yapı, yer örtüsünün altında gizlenir (Şekil 3). Cihannüma aksına yerleşen bu yapı, sadece bu aks üzerinden görünecek şekilde avlu kotunun altında tasarlanmış; Araştırma Salonu ve Kafeteryası avlu alt kotunda simetrik 2 saçağın altında planlanmıştır (Şekil 4). Önerilen yeni yapı, tarihi kışla silüetinin önüne geçmeyen, peyzajla bütünleşen ve avlu içerisinde gizlenen bir formda yer almaktadır (Şekil 5). Topografya ile bütünleşen yapı, çift yön eğimli beton plak ile farklı kotlardaki avlu peyzajına bağlanır (Şekil 6). Beton saçak sonrası, yeşil çatı olarak devam eden yapı plağı kamusal kullanımı yoğun bir açık alandır.

Şekil 3. Yapım aşamasından fotoğraflar (Yeni Öneri Ulusal Arşiv Binası).

Şekil 4. Cihannüma aksına yerleşen Alle ve yapı.

Şekil 5. Peyzaj altına gizlenen Ulusal Arşiv Yapısı.

Şekil 6. Peyzaj zemin kotuna bağlanan yeşil çatı.

Ana yaya omurgası ve 4 ana kapının avluyla buluştuğu 4 aktivite meydanı dışında tüm avlu çok işlevli, eğitim, kültür, ortak çalışma, sosyalleşme ve eğlencenin bütünleştiği bir kent parkı, yaklaşık 51.000 metrekare'lik bir eğitim ve kültür vahasıdır (Şekil 7). Sözü edilen avlu geçmişte sahip olduğu kışla avlusu işlevinden kültür odaklı bir kent parkına dönüşmüş, bu dönüşümle düzenlenen topoğrafya ve mevcut ağaçları koruyan tepelerle, farklı vistalar veren sürpriz alt mekanlar tasarlanmıştır (Şekil 8). Kentli kullanıcının kütüphaneden bağımsız olarak da deneyimleyebileceği bu açık alan, zengin bitkisel dokusu, tür çeşitliliği, korunaklı avlu tipolojisinin avantajıyla sahip olduğu mikro iklimle kendi başına önemli bir kentsel odak haline gelmektedir. Avluda önerilen doğal peyzaj kurgusunun gezinti yolları kullanıcıları; yeşil amfiler, sergi alanları, dinlenme alanları, ortak çalışma alanları, sahneler, performans meydanları, biyolojik gölet, piknik masaları, çocuk oyun alanları, tematik eğitim platoları, okuma terasları gibi pek çok alt mekanla buluşturmaktadır. Sosyalleşme ve etkinlik alanlarının doğal peyzaj ve bu peyzajın oluşturduğu perspektiflerle birbirinden ayrılıyor olması alanda eş zamanlı farklı etkinlikleri olanaklı hale getirmektedir. Tüm bu aktiviteler alanda zaten halihazırda var olan ve korunan 49 yaşlı ağaç ve bu yeşil örtüyü desteklemek için alanda önerilen 30’dan fazla farklı türde 525 yeni yetişkin ağacın oluşturduğu koruluğun altında uzanmaktadır. Yapraklı ve ibreli ağaçlarla oluşturulan çatı örtüsü alanda farklı mevsimlerin ve mevsim geçişlerinin kente özgü manzaralarının oluşmasını olanaklı kılacaktır. Alle yolu ve giriş meydanları haricinde, avlu içi tüm gezinti yolları toprak yol olarak tasarlanmış, avlu içerisinde yaratılan dinamik kot değişkenliği arasına gizlenen patika yol deneyimi düşünülmüştür. Farklı yaş gruplarını bir araya getiren avlu peyzajı, alt meydan kullanımlarını destekleyen amfi oluşumları ve kent mobilyaları ile kurgulanmıştır. Tasarlanan biyolojik gölet alandaki faunayı destekleyen önemli bir su ögesidir. Yeşil tepelere gizlenen ahşap oyuncaklar, eğimli yeşil alanlar ve oyun amfisi, çocuklar için keşfederek oyun kuracakları bir zemin hazırlar. 

Şekil 7. Kısmi plan görüntüsü.

Şekil 8. Yapım aşamasından uygulama fotoğrafları.

Neden Rami Kütüphanesi

Tarihi bir kışla binasının kütüphane olarak dönüşümünde, kışla avlusunun bu yeni fonksiyon ihtiyaçlarına yönelik dönüşümünü topografyayı kullanarak, alt mekanlar ile kurgulayan çok yönlü bir etkinlik-açık alan kurgusu içeren Rami kütüphanesi peyzajı; tarih ile iç içe geçen modern bir tasarım kurgusuna sahiptir. Alanda önerilen biyolojik gölet, yeşil altyapı, bitkisel popülasyon çeşitliliği ve miktarı ile zaman içerisinde bakımsızlıktan kötü duruma gelen kışla avlusunu yeniden doğal çözümler ile yaşama kavuşturur. Sürdürülebilir malzemeler ile çözümler geliştirilmiş, yeni ek yapı mimarisi ve peyzaj bir bütün olarak tasarlanmış ve peyzaj sürekliliği ön planda tutularak proje geliştirilmiştir. 

Standart ve alışılagelmiş çözümler yerine farklı her yaş grubunu odağa alan bilinen park elemanlarını kullanmadan, yerin potansiyelleri ve doğal malzemelerden üretilen elemanlar ile kullanıcıların keşfetmelerini ve kendi mekânsal deneyimlerini yaşamalarına imkan vermesi açısından peyzaj kurgusu yaratıcı ve ilham vericidir (Resim 9).

Şekil 9. Farklı mekan kullanımları.